🎊 Ses Olayları Ile Ilgili Örnek Cümleler

PY5Ms0. SES OLAYLARI Sözcüklerin ve sözcüklere getirilen bazı eklerin zamana ve kullanıldığı yere bağlı olarak sürekli değişiklik göstermesi ve bir takım gelişmelerin olması dildeki canlılığın bir göstergesidir. Dil hiçbir zaman durağan olmamıştır. Konuşuldukça ve nesilden nesile aktarıldıkça, birtakım teknolojik gelişmelerin de etkisiyle sürekli dinamik ve değişken bir yapıya sahip olmuştur. Dilin söz varlığını oluşturan kelimelerdeki sesler, heceleri ve kelimeleri oluştururken tarihî süreç içerisinde düşerler, yer değiştirirler, türerler, başka seslere benzerler. İşte bütün bunlar, ses bilgisi başlığı altında incelenir. Ses olaylarının sebebini, dildeki en az emek yasasına bağlamak mümkündür. Dilde ses olayları, çeşitli sebeplerden kaynaklanır. Ses olaylarının sebepleri a Dilin ses özellikleri Türkçede kelime sonunda b, c, d, g sesleri olmadığı için Arapça kitâb kelimesi Türkçeye kitap şeklinde geçmiştir. Uzun ünlü olmadığı için de â ünlüsü kısalarak normal a’ya dönüşmüştür. b Başka seslerin etkisi Bazı sesler, yanlarındaki diğer seslere etki ederek onları kendilerine benzetirler, değiştirirler. Örnek “penbe” kelimesindeki “b” sesi, yanındaki “n”ye etki ederek onu, kendisi gibi dudak ünsüzü olan “m” yapmıştır. Böylece kelime, “pembe” şekline dönüşmüştür. Örnek Yaşıl kelimesinin yeşil’e dönüşmesinin sebebi, y ve ş seslerinin inceltici etkisidir. c Vurgu Türkçede orta hece vurgusu genellikle zayıf olduğu için bu hecedeki ünlüler bazen daralır bazen de düşer. Örnek Devirilmek>devrilmek, oyunama> oynama, yanılış > yanlış vb. gibi. d Zayıf sesler ğ, h, ı, l, n, r, y, z sesleri zayıf sesler olduğu için bazı ses olaylarına sebep olurlar. Örnek ağabey > âbi, postahane > postane, pek iyi > peki, bir daha> bi daha, soğan> soan, uğur> uur, ınanmak > inanmak. e Söyleyiş güçlüğü ve kakofoni Bazı seslerin yan yana gelmesi söyleyiş güçlüğüne veya kakofoniye sebep olur. Bu durumda bazı ses olayları olur. Örnek büyükcek > büyücek, küçükçük > küçücük, ufakcık > ufacık. Ses olaylarını ünlülerle ilgili ses olayları ve ünsüzlerle ilgili ses olayları olmak üzere iki başlık altında incelenir A. ÜNLÜLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI * Büyük ünlü uyumu* Küçük ünlü uyumu B. ÜNSÜZLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI * Ünsüz Benzeşmesi * Ünsüz Yumuşaması Değişimi * Ünlü Düşmesi * Ünsüz Düşmesi * Ses Türemesi * Ses Daralması * Ulama * Kaynaştırma Harfleri Koruyucu Ünsüzler Deyim ve Atasözlerinin Yanlış Kullanılması Deyim ve Atasözlerinin Yanlış Kullanımı Nedir Deyim ve Atasözlerinin Yanlış Kullanımı NedirDeyim ve Atasözlerinin Yanlış Kullanılması ile ilgili Örnek CümlelerDeyim ve Atasözlerinin Yanlış Kullanılması Online Testleri Soruları ÇözDeyimlerimiz ve atasözlerimiz kalıplaşmış kendine özgü sözler olduğu için sözcüklerin yeri değiştirilemez, bir sözcüğün yerine başka bir sözcük getirilemez. Onlara yeni kelimeler eklenemez, eklendiği durumda ise anlatım bozukluklarına yol açar. Örneğin, “Küçük Mert, mutluluktan burnundan soluyordu.” cümlesinde “burnun­dan solumak” deyimi yanlış bir durum için kullanılmıştır. Yine “Saliha Teyzem’e köyün neredeyse tüm kadınları dert yakınır, sorunlarını anlatırdı.” cümlesinde “dert yakınmak” deyimi yerine, “dert yanmak” deyimi kullanılmalıydı. Özetle, atasözleri ve deyimler tek bir durumu karşılayan kalıplaşmış özel kullanımlar olduğundan farklı durumlar için kullanılamaz, değiştirilemez. Kullanılır veya değiştirilirse anlatım bozukluğuna neden olur. Ayrıca deyimler, anlamına uygun olmayan cümlelerde kullanılırsa anlatım bozukluklarına sebep olur. “Annem, evlatlarının iyi bir yerlere gelebilmesi için elinden geleni ardına koymazdı.” Yukarıdaki örnek tümcede, “elinden geleni ardına koymamak” deyimi yanlış bir durumu anlatmak için kullanılmıştır. Çünkü bu deyim, “yapabileceği bütün kötülükleri yapmak” anlamı taşımaktadır. Oysa tümcede evlatlarına yapılan bir iyilikten bahsedilmektedir. Bu sebeple tümcede “gücünün yettiği kadarını yapmak” anlamı taşıyan “elinden geleni yapmak” deyimi kullanılmalıdır. Deyim ve Atasözlerinin Yanlış Kullanılması ile ilgili Örnek Cümleler Aşağıdaki cümlelerde “deyim ve atasözlerinin yanlış kullanımı” sonucu oluşan anlatım bozukluğu cümle örnekleri bulunmaktadır Sen benim söylediklerime inanmıyorsun ama şimdi yan oturup doğru konuşalım. eğri oturup doğru konuşalım Öğretmen sınıfın kapısından şöyle bir göz süzdü ve sonra içeri girdi. göz attı Yaşar Kemal’i kafanızı dinlendirmek için okuyun. kafanızı dinlemek Bırak çok fazla ısrar etmemelisin çünkü gönülsüz yenen yemek ya karın ağrıtır ya kafa. …ya karın ağrıtır ya baş Ben utanılacak bir şey yapmadım, başım açık, alnım dik. alnım açık başım dik İç işleri bakanı teröristlerin üstesinden geleceklerini söyledi. hakkından geleceklerini Onun bütün konularda bilginlik taslamasına hala alışamadık. bilgiçlik taslamak Senin bu tavrın yüzünden bize gönül koydu, iyice bağlandı. gönül verdi Bu derstende kalacağım diye korkudan ödüm çatladı. ödü patlamak Yengemin canı burnunda, doğurdu doğuracak. karnı burnunda En zor günlerimde pek çok defa sana gelmiştim, içimi boşaltmıştım. içimi dökmüştüm Seni hastanede o halde görünce beynimden aşağı kaynar sular döküldü. Başımdan aşağı Senin gönülünü alabilmek için o kadar çok çabaladı ki, elinden geleni ardına koymadı. elinden geleni yaptı Dedikodunu yapan insanların sözlerine kulak asmanı istemiyorum, kulak ver­meni Bir derdin olduğunda bu derdini ailene söylemelisin çünkü derdini saklayan ilaç bulamaz, derman Sallanmaz o kalkışta ne mendil ne de bir kol. kol sallamak diye bir deyim yoktur, el sallamak deyimi vardır. Senin böyle konuşman ve onlara karşı bu tutumun yeni tartışmalara önayak olabilir. yol açabilir Benim kardeşim çok maymun iştahlıdır ne bulsa yer. pis boğazdır Deyim ve Atasözlerinin Yanlış Kullanılması Online Testleri Soruları Çöz 1. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde deyim yan­lışlığından kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır? A Yıllarca karın tokluğuna çalıştığı için bir türlü para biriktiremedi. B Ekmeğini eline alacak yaşa geldin, evlenmek istiyorsan bir an önce iş bulmalısın. C Öğretmeniyle saygısızca konuşunca öğretmen ona hakkını bildirdi? D Onunla hiçbir zaman bir araya gelemeyeceğini biliyorsun, olmayacak duaya amin deme. E Annem eğer paraya kıyabilirse seneye özel üniversiteye gidebileceğim. 2. Sahip olduğu fikirleri, tüm zorluklara rağmen sonu­na kadar savunur, her zaman ayağını denk alırdı. Bu parçadaki anlatım bozukluğunun nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A Çekim ekinin yanlış kullanılması B Deyimin yanlış kullanılması C Dolaylı tümleç eksikliği D Belirtme durum ekinin gereksiz kullanımı E Anlamca çelişen sözcük kullanılması 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır? A Bu sıkıntıları yaşayacağımı ben zaten kırk yıl önce göze koymuştum. B Hiç sebep yokken işi ağırdan almanı bir türlü anlamıyorum. C Bu yaştan sonra inşaat işlerinde çalışmak artık ağır geliyor benim gibi ihtiyara. D Ağır hastalık geçirdiği için bir türlü kendini toplayamadı ve zayıf kaldı.. E Madem yanına gidiyorsun, ağzını ara bakalım o konuda bir şey biliyor mu? 4. I Doğaya çıktığınızda yaban hayvanlarını bulmak için öncelikle hangi hayvanı arayacağınıza karar vermelisiniz. II Plansız ve amaçsız yapıla­cak bir arazi gezintisi büyük olasılıkla elinizin boş dönmeni­ze yol açacaktır. III Bu yüzden çekime çıkmadan önce hedef türün belirlenmesi ve bu tür hakkında araştırma yapılması çok önemlidir. IV Bir hayvanın fotoğrafını çekebilmek için onu iyi tanımanız gerekir. V Başka önemli bir yol ise izleri takip etmektir. Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır? A I B II C III D IV E V YANITLAR 1-C 2-B 3-A 4-B Türkçe Dil Bilgisi Bu yazımızda Türkçemizde gerçekleşen ses olaylarının neler olduğunu kısaca ele alacağız. İşte ses olayları iunlardır; Ünlü Türemesi; Bazı sözcüklerin ek alırken sözcük ile ek arasında bir ünlü meydana gelmesiyle oluşan olaya denir. Ünlü Düşmesi; Türkçe’de iki heceli ve ikinci hecesinde dar ünlü bulunan sözcüklere ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde sözcüğün ikinci hecesindeki ünlü düşmesi olayıdır. Ünlü Daralması; Türkçe’de “a, e” düz – geniş ünlüleriyle biten sözcüklere şimdiki zaman eki “-yor” getirildiğinde, sözcüğün sonundaki düz – geniş ünlülerin daralması olayıdır. Ünsüz Benzeşmesi; Sert ünsüzlerle biten sözcüklerden sonra “c, d, g” yumuşak ünsüzleriyle başlayan bir ek geldiğinde, ekin başındaki yumuşak ünsüzlerin sertleşmesi olayıdır. Ünsüz Yumuşaması; Türkçe’de “p, ç, t, k” sert ünsüzleriyle biten sözcüklerin sonuna ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde sözcüğün sonundaki sert ünsüzlerin yumuşaması olayıdır. Ünsüz Düşmesi; “k” ünsüzüyle sonlanan sözcükler, ek aldığında sözcüğün sonundaki ünsüzün düşmesi olayıdır. Ulama; Ünsüzle biten bir sözcüğün ünlü ile başlayan bir sözcüğe eklenmesi olayıdır. Belirli nitelikleri gösteren bazı kelimelerde ünlü düşmesi görülür. Ses düşmesi olarak da adlandırılan dilbilgisi olaylarından biri ünlü düşmesi, diğeri ise ünsüz düşmesidir. Ünlü düşmesi, adından da anlaşılabileceği gibi ünlü harfin belirli durumlarda düşmesi olarak özetlenebilir. Ünsüz düşmesi ise ünsüz harfin düşmesidir. Ünlü Düşmesi Nedir? Genelde ikinci hecesinde dar bir ünlü bulunan sözcüklerde görülen bir ses olayıdır. Sözcüklerin söyleniş kolaylıklarından kaynaklı hece düşmesi olarak tanımlanabilir. Her kelimede görülmez. Ünlü Düşmesi Örnekleri Türkçe, sonradan eklemeli ve yazıldığı gibi okunan bir dildir. Birtakım ses olayları kelimelerde bazı değişimlere neden olabilir. Kelimeleri etkileyen ses olaylarından biri de ünlü düşmesidir. Ünlü düşmesi bazı iki heceli kelimelerde görülür. Ünlü düşmesinde kelimeler ünlü harfler ile başlayan bir ek aldıklarında ikinci hecelerinde yer alan dar ünlüler düşer. Dar ünlülerin düşmesi ile kelimede bir yumuşama olur. Örneğin Ağız – ağzı Geniz – genzi Oğul – oğlu Alın – alnı Ünlü ile başlayan, ek alınca vurgusuz olan orta hecedeki dar ünlüsü düşen kelimeler ile oluşturulan ikilemelerin ikinci kelimesindeki dar ünlüde düşme olmaz. Ek almış kelime olduğu gibi kalır. Örneğin Ağız ağıza Burun buruna Koyun koyuna Nesilden nesile Şehirden şehire Bazı kelimeler de ek aldıklarında sonlarında bulunan ünlülerde düşme olmaz. Kelimelere gelen ek, değişime uğramadan yazılır ve okunur. Örneğin İçerde kelimesinin doğru yazılışı içeride, İlerde kelimesinin doğru yazılışı ileride, Dışardan kelimesinin doğru yazılışı dışarıdan, Yukarda kelimesinin doğru yazılışı yukarıda. Ünlü düşmesi olan kelimeler genellikle iki heceli ve ikinci hecede i, ı, ü, u dar ünlü olarak adlandırılan harflerin bulunduğu kelimelerde ünlü harf ile başlayan ekler alması ile i, ı, ü, u harflerinin düşmesi ile oluşur. Bazı ünlü düşmesi olan kelimeler şu şekildedir Karın – ı karnı Beyin – i beyni Oğul – u oğlu Gönül – ü gönlü Kayıp etmek kaybetmek Şükür etmek şükretmek Yalın – ız yalnız Burun – um burnum Fikir – imiz fikrimiz Devir devri Keşif – imiz keşfimiz Ünlü Düşmesi Bulunan Cümleler Türkçe dilbilgisinin en önemli konularından biri olan ünlü düşmesi ÖSYM sınavlarında sıklıkla sorulur. Ünlü düşmesi konusunu anlamak ve uygulamak günlük yaşamda imla kuralları konusunda yardımcı olurken okulda da başarı yakalamaya destek olur. Konuları pekiştirmek için ünlü düşmesi ile ilgili cümleler ve örnekler incelenebilir. Cümle yapıları öğrenilerek konu tam olarak anlaşılabilir. Bazı örnek cümleler şu şekildedir Burnum kanayınca hastaneye gitmek zorunda kaldım Cümlede burun kelimesi ünlü düşmesine uğrayarak burnum olmuştur. Kazada araba sağa sola savruldu Cümlede savur kelimesi ünlü düşmesine uğrayarak savruldu olmuştur. Şekli bozulmuş pasta yine de lezzetliydi Cümlede şekil kelimesi ünlü düşmesine uğrayarak şekli olmuştur. Bu şehrin havası bana iyi gelmiyor Cümlede şehir kelimesi ünlü düşmesine uğrayarak şehrin olmuştur. Ağzına yakışmayacak cümleler kurdu Cümlede ağız kelimesi ünlü düşmesine uğrayarak ağzına olmuştur. Ağrıma giden laflar etti Cümlede ağır kelimesi ünlü düşmesine uğrayarak ağırıma olmuştur. Aklıma gelmişken onu da söylemek istedim Cümlede akıl kelimesi ünlü düşmesine uğrayarak aklıma olmuştur. Bazen kendimi kalabalıklar içinde yalnız hissediyorum Cümlede yalın kelimesi ünlü düşmesine uğrayarak yalnız olmuştur. Ömrünü boş işlerle harcadı Cümlede ömür kelimesi ünlü düşmesine uğrayarak ömrünü olmuştur. İnsanın fikri neyse zikri de odur derler Cümlede 2 ünlü düşmesi vardır. Fikir kelimesi ve zikir kelimesi ünlü düşmesine uğrayarak fikri ve zikri olmuştur. SES OLAYLARI a. Ünsüz BenzeşmesiSertleşmesi – Ünsüz Uyumu Sonunda f,s,t,k,ç,ş, h,p ünsüzleri bulunan kelimeler “c,d,g” yle başlayan bir ek aldığı zaman ekin başındaki yumuşak ünsüzler sertleşerek “ç,t,k” olur. sınıf-da değil sınıfta Türk- ce → Türkçe at-gı değil atkı çiçek- ci değil çiçekçi 1905’te, * Ünsüz benzeşmesi yabancı dillerden dilimize giren bazı yabancı sözcükler ile birleşik sözcüklerde aranmaz. İstikbâl, mahdut, makbul, işgal, meşgul ile akbaba, kurtdereli, üçgen, Akdeniz, kırkbayır vb. b. Sert Ünsüzlerin Yumuşaması Ünsüz Değişimi Sözcük sonlarındaki sert ünsüzler ç, k, p, t sesli harfle başlayan bir ek aldıklarında yumuşarlar ç – c ; k – ğ ; p – b ; t – d olur. Bu kurala sert ünsüzlerin yumuşaması denir. ağaç – ağacı ekmek – ekmeği söğüt – söğüde kitap – kitaba vb. * Tek heceli sözcükler ile yabancı dillerden dilimize giren bazı sözcükler bu kurala uymaz. iç- içi ; ok- oku; kırk- kırkı; kata - kata; yat - yatı vb. gayret - gayreti; ehemmiyet- ehemmiyeti vb. hukuk - hukuku ; millet- milleti vb. c. Ünlü türemesi * -cık / -cik eki alan bazı kelimelerde araya bir ünlünün girdiği görülür Bir-cik→biricik, az-cık→azıcık, genç-cik → gencecik, dar-cık→daracık… * Pekiştirilmiş bazı kelimelerde de ünlü türemesi olabilir Yalnız → yapayalnız, çevre → çepeçevre, gündüz → güpegündüz, düz → düpedüz, çıplak →çırılçıplak d. Ünsüz türemesi *Bazı birleşik fiillerin oluşumunda ünsüz türemesi görülür Af etmek – affetmek his etmek – hissetmek *Bazı sözcüklere ünlüyle başlayan bir ek getirildiğinde sözcüklerde aynı türeme ortaya çıkar. Örnek af-ı = affı had-i = haddi hak-ı=hakkı *Ünlüyle biten sözcüklere, ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde, Türkçe sözcüklerde iki ünlü yan yana gelemeyeceği için bu ünlülerin arasına “y,ş,s,n” ünsüzlerinden uygun olan biri gelir. Bu ünsüz türemesine kaynaştırma da denir. Örnek oku-y-an okuyan baba-s-ı babası yedi-ş-er yedişer elma-n-ın elmanın e. Ünlü Düşmesi * İki heceli olan kimi sözcükler ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında ikinci hecelerinde bulunan ünlüyü düşürürler. Omuz - um = omzum oğul - u = oğlu * Baz birleşik fiillerin oluşumunda ünlü düşmesi olur Kahır olmak =Kahrolmak Sabır etmek= Sabretmek * Bazı sözcükler yapım eki alırken ünlü düşmesi olur İleri – le – mek =ilerlemek koku – la – mak=koklamak f. Ünsüz Düşmesi * -cek ,-cak küçültme eki alan bazı kelimelerde olur Küçük-cük=küçücük minik-cik=minicik * Bazı sözcükler yapım eki alırken ünsüz düşmesi olur Yüksek-l-mek=yükselmek Alçak-l-mak=alçalmak g. Ünlü Daralması * Fiillerin sonlarında bulunan geniş ünlüler a, e “-yor” ekinin darlaştırıcı özelliğinden dolayı daralarak, ı, i, u, ü dar ünlülerine dönüşür. Buna ünlü daralması denir. bekl-e-yor > bekl-i-yor kalm-a-yor > kalm-ı-yor özl-e-yor > özl-ü-yor soll-a-yor > soll-u-yor *Tek heceli olan “de- ,ye-“ fiillerinde de darlaşma görülmektedir De-y-en=diyen ye-yor=yiyor De-y-erek=diyerek ye-y-en=yiyen Türkçenin başlıca ses özellikleri şunlardır 1. Türkçe sözcükler büyük ve küçük ünlü uyumuna uyar. Ancak bu kurala uymayan çok az sayıda sözcük ve ekler vardır. 2. Türkçe sözcüklerde ilk heceden sonra ikinci üçüncü hecelerde o, ö ünlüsü bulunmaz. Bulunan sözcükler Türkçe değildir. Atom, horoz, radyo vb. 3. Türkçede uzun ünlü yoktur, âlim, nâzım, âşık gibi sözcükler Türkçe değildir. 4. İki ünlü yan yana gelmez. İki ünlü yan yana geliyorsa araya bir kaynaştırma sesi harfi girer. Oku-y-an, bağla-n-acak, masa-s-ı vb. İki ünlü yan yana bulunan saat, şair, şiir, fiil, muayene, reis, maalesef vb. Türkçe değildir. 5. Türkçe sözcüklerde f, h, j sesi yoktur. Mahkeme, tüfek, jilet, jandarma, ajanda, vb. Ancak tabiat taklidi seslerden oluşan sözcükler bu kuralın dışındadır. Fısıldamak, of, vb. 6. Türkçede c, ğ, l, m, n, r, v, z sesleri sözcüğün başında bulunmaz. Yani bu seslerle başlayan sözcükler Türkçe değildir. Cami, lâle, marul, nane, raf, vazife, zerdali vb. 7. Sözcük sonunda b, d, c, g sesleri bulunmaz. Kitab, derd, ilac, vb. Bu seslerle biten sözcükler kitap, dert, ilaç biçi- minde söylenir. 8. Sözcüğün başında iki ünsüz yan yana bulunmaz. Bulunanlar Türkçe değildir. Plan, kredi, tren. 9. Sözcüğün sonunda üç ünsüz ses yan yana bulunmaz. Bulunanlar Türkçe değildir. Sfenks, kontr 10. Sözcük kökünde aynı cinsten iki ünsüz yan yana bulunmaz. Millet, hürriyet, tasavvur, hassas vb. Türkçe değildir.

ses olayları ile ilgili örnek cümleler